Dilbilgisi adına birkaç hatırlatma...

riX

Cümleleri veya aynı görevdeki sözcükleri birbirine bağlayarak aralarında anlam ilgisi kuran sözcüklerdir.günlük hayatta yazı dilinde çok sık karşılaştığımız ve en çok hatalı kullandığımız iki bağlaç var. "de" , "ki"

bir bağlacı dilimizde bulunan bazı eklerden ayırt etmek, nasıl tanıyabiliriz:
Türkçede biri bağlaç diğeri hal eki olan iki çeşit "de" vardır.Cümleden çıkardığımız vakit, cümlenin yapısı bozulur ise ektir bitişik yazılır, bozulmazsa bağlaçtır ayrı yazılır.
birkaç örnek cümleyle açıklayalım.

O yazıyı ben de bulamadım.
DJalx de iyi müzikten anlamıyor.
Demek buraya kadar geldin de bize uğramadın.
RossoRelativo, Fenerbahçe için menajerlik te yapıyormuş.
Annen de mi bizimle yatacak Necati?
Bu balıklar yemleri , yemem de yemem diyor.
Ersat'ın işleri yoğunlaştı da Erenet'e uğramaz oldu.
Şu ağaca çık da göreyim.
Siteye kayıt yaptı da henüz vakit bulamadı.
Ankara'ya gelmiş de fazla kalmamış.
Anlattığı hikaye de hikaye olsa.En azından doğru olsa bari.
Sen usta olacaksın da ben göreceğim.
Sanki sen yapabiliyorsun da bu kadar sert eleştiri yazabiliyorsun.
Büyüyecek de, adam olacak da, bize bakacak da..
Resim

Sınav kötü geçmiş ki çok üzgün görünüyor.
Seni önemsiyorum ki seninle konuşuyorum.
Daha önünü göremiyorsun ki!
Sen ki bu ülkede ki en tecrübeli savaşçısın.
Başlıklara bir baktım ki yine bir doğum gününü kaçırmışım.
Bu resmi o yapmış olabilir mi ki?
Ben ki kuzey ordularının generaliyim.
Sana boş konuş diye mi konuşmayı öğrettik ki?
Yıllardır hep okumuş ki gözlük takmak zorunda kalmış.
Evde değil ki telefona cevap vermedi.
Adam biliyor ki konuşuyor.

T.D.K

Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur:

Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sıcak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum.

Sessiz dereler, solgun ağaçlar, sarı güller
Dillenmiş ağızlarda tutuk dilli gönüller.

Zindana atılan mahkûmlar gibi titreşerek, haykırarak geri geri kaçmaya uğraşıyorduk.

Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur: Bir varmış, bir yokmuş.

Umduk, bekledik, düşündük.
Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez.

Cümlede özel olarak vurgulanması gereken ögelerden sonra konur:

Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz.

Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için konur:

Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi, koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle açmaya gelmişti.

Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için konur:

Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım.

Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:

Akşam, yine akşam, yine akşam,

Göllerde bu dem bir kamış olsam!

Kopar sonbahar tellerinden

Derinden, derinden, derinden

Biten yazla başlar keder musikisi.

Tırnak içinde olmayan aktarma cümlelerinden sonra konur:

Datça'ya yarın gideceğim, dedi.

Şehirde ilk önce hükûmet doktoruyla karşılaştım.

– Bugünlerde başımı kaşımaya vakit bulamıyorum, dedi.

Konuşma çizgisinden önce konur:

Bahçe kapısını açtı. Sermet Bey’e,

– Bu anahtar köşkü de açar, dedi.

Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur: Peki, gideriz. Olur, ben de size katılırım. Hayhay, memnun oluruz. Haydi, geç kalıyoruz.

Evet, kırk seneden beri Türkçe merhale merhale Türkleşiyor.

Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek ve anlam karışıklığını önlemek için kullanılır:

Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır.

Bu Erenet fıkralar, içime sinmedi.

Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:

Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mücadele, müsademe demektir.

Sayın Başkan,

Sevgili Kardeşim,

Değerli Arkadaşım,

Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için konur: 38,6 (otuz sekiz tam, onda altı), 25,33 (yirmi beş tam, yüzde otuz üç), 0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş).

Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur:

Falih Rıfkı Atay, Tuna Kıyıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938.

Yazarın soyadı önce yazılmışsa soyadından sonra da virgül konur:

Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Ankara, 1958.

UYARI: Metin içinde ve, veya, yahut bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz:

Nihat sabaha kadar uyuyamadı ve şafak sökerken Faik'e bol teşekkürlerle dolu bir kâğıt bırakarak iki gün evvelki cephe dönüşü kıyafeti ile sokağa fırladı.

Ben Atatürk'le üç veya iki defa karşılaştım.

Ya şevk içinde harap ol ya aşk içinde gönül

Ya lale açmalıdır göğsümüzde yahut gül!

UYARI:Metin içinde tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:

Hem gider hem ağlar.

Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli. (Atasözü)

Gerek nesirde gerek nazımda yeni bir söyleyişe ulaşılmıştır.

Siz ister inanın ister inanmayın, bir gün bile durmam.

Ne kız verir ne dünürü küstürür.

UYARI:Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde kullanılan da / de bağlacından sonra virgül konmaz:

İmlamız, lisanımız düzelince lisanımız da kafamız düzelince düzelecek, çünkü o da ancak onlar kadar bozuktur, fazla değil!

UYARI: Metin içinde -ınca / -ince anlamında zarf-fiil görevinde kullanılan mı / mi ekinden sonra virgül konmaz:

Ben aç yattım mı kötü kötü rüyalar görürüm nedense.

Öyle zekiler vardır, konuştular mı ağızlarından bal akıyor sanırsın.

UYARI: Şart ekinden sonra virgül konmaz:

Tenha köşelerde ağız ağıza konuşurken yanlarına biri gelecek olursa hemen susuyorlardı.

Gör gözlerinle de aklın yatarsa anlatıver millete.

UYARI: Metin içinde zarf-fiil ekleriyle oluşturulmuş kelimelerden sonra virgül konmaz:

Cumaları bahçede buluştukça kıza kendisinin adi bir mektep talebesi olmadığını anlatmaya çalışıyordu.

Şimdiye dek, ben kendimi bildim bileli kimse Değirmenoluk köyünden kaçıp da başka köyde çobanlık, yanaşmalık etmedi.

Meydanlığa varmadan bir iki defa İsmail kendisini gördü mü diye kahveye baktı.

Ancak yemekte bir karara varıp arkadaşına dikkatli dikkatli bakarak konuştu.

daha fazla örnek cümle;

Gmnd, Rockman, geleceği parlak müzisyenlerimizdir.
O komutu aradım , buldum ve ekledim.
Gün gelecek, bütün dünya çiçek açacak, savaşlar sona erecek.
Görmedim, duymadım, söylemedim.
Kapıyı açtı, yüzümüze baktı, hiçbir şey söylemeden çıkıp gitti.
Tekrar ediyorum, sana da söylüyorum, ona da söylüyorum.
Eşini, o mükemmel hayat arkadaşını kaybetmemelisin.
Sevgili Öğrenciler, ...
Mustafa Kemal Atatürk, tüm dünyaya ders vermiş bir insandır.
Yarın, tüm raporları masada görmek istiyorum.
Genç, ihtiyar adama yer verdi.
Muhabir Rix, Samuray olmak'ı yayınladı.
Kız, çocuğun rüyalarına giriyordu.
Siz de kazanmak istiyorsanız İhsan bey gibi, numaralarımızı tuşlayın.
O, neden hala ayakta ve uyumamış?
Bu, hiçbir vasıta edinememiş ki.
O, eski neşesini tekrar bulabilir.
Şu, tarafa taşınacaklarmış.
Bu eşsiz manzarayı, gurubu, hayranlıkla izliyoruz.
Bu yöre halkı, herkese karşı sıcak, ayırt etmeksizin misafirperverdir.
Ders olsun diye, hani unutursan, tekrar söylüyorum.
Evet, bu iş olmaz.
Malesef, belki başka bir sefere.
Hayır, bu kadarı da fazla ama.
Elbette, bundan iyisini bulamadık.
Hiç kimseyi görmesin gözüm, diyordu.
Çikita-muz ve Nane-şekeri, demiş ve biz onu dinlemişiz.

.:kaynak:.